ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 5، مرداد 1403 ، شماره پی در پی 99

انواع ادبی و محتوا و مضامین اشعار خواجوی کرمانی

صفحه (73 - 107)
صدیقه ستوده نیا کرانی ، عنایت‌الله شریف‌پور (نویسنده مسئول)، سعید پور امینایی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1402

چکیده

هدف و زمینه: موضوع اصلی انواع ادبی به شیوۀ جدید،طبقه بندی آثار ادبی از نظرمحتوا ومعنی است.با آن که در شیوۀ جدید طبقه بندی متون ادبی،آثار ادبی درچهار دستۀ ادبیّات غنایی،تعلیمی،حماسی،نمایشی جای میگیرند؛امّا هرنوع ادبی میتواند در درون خود انواع دیگری نیز داشته باشد که این امر در مورد آثار خواجوی کرمانی نیز صادق است .خواجوی کرمانی با آن که شاعری میباشد که داستانهای بزمی و عاشقانه درآثار وی ازجمله همای وهمایون،گل ونوروز دیده میشود،اما درهریک از منظومه های عاشقانۀ وی جلوه های گوناگونِ ادبیات تعلیمی،حماسی و… نیزبه چشم میخورد. پژوهش روبرو به بررسی انواع ادبی و مضامین و محتوای آثار خواجوی کرمانی میپردازد.

روش تحقیق: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: انواع ادبی درآثار خواجوی کرمانی،بسامد یکسانی ندارند و شاعر متاثر از فضای حاکم بر اشعار خود،سنّتهای معمول یا تحت تاثیر شرایط سیاسی،اجتماعی وفرهنگی روزگار خود بوده است. از لحاظ کمّی،میزان بسامد هریک از انواع ادبی درآثار خواجوی کرمانی با موضوع هر اثر ارتباط دارد. عمده ترین مضمون درآثارخواجوی کرمانی،مدح است.

نتیجه: مهمترین درونمایه ها و محتوای آثار خواجوی کرمانی عبارتند از شکواییه، مدح ومنقبت، مرثیه، تهنیت، هجو، مفاخره، تقاضا، نیایش، توصیف است، که به مقتضای هریک از این موضوعات شگردهای و کارکردهای زبانی خاصی به کار گرفته است. در آثار خواجوی کرمانی انواع ادبی تعلیمی، حماسی، غنایی با فرعیات و شاخه های مربوط به آنها دیده میشود. خواجو اندیشه ها وعواطف خود را در تصویرهای زیبا و تابلوهای عالی ترسیم نموده و معانی و الفاظ را در نهایت ایجاز و با آهنگی گوشنواز به خواننده منتقل میکند.

کلمات کلیدی
انواع ادبی , خواجوی کرمانی , تحلیل محتوا , سبک فکری , مضمون

• ابن شهرآشوب مازندرانی،محمدبن علی،1410ق،متشابه القرآن ومختلفه،قم:بیدار
• انوشه،حسن،(1381)،فرهنگنامه ادب فارسی،تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
• شمیسا،سیروس،(1383)،سبک شناسی نثر،تهران:میترا
• .............،(1389)،نقد ادبی،چاپ دوم،تهران :فردوس.
• ...........، (1389)،انواع ادبی،چاپ پنجم،نشرمیترا
• رزمجو،.حسین، (1370)،روانشناسی اشعار عرفانی خواجوی کرمانی،کیهان فرهنگی،شمارۀ5 ،سال هشتم
• ............، (1372)، انواع ادبی،چ2،موسسه چاپ وانتشارات آستان قدس رضوی.
• رستگار فسایی،محمود، (1380)،انواع شعر فارسی، چاپ دوم ، انتشارات : نوید شیراز
• زرین کوب ،عبدالحسین،(1374)،آشنایی با نقد ادبی،چاپ سوم،تهران:سخن
• .................،(1378)،شعربی دروغ،شعر بی نقاب ،چاپ هشتم ،تهران :علمی
• ............. (1381)،دو قرن سکوت،تهران:علمی.
• ...............،(1382)،نقدادبی،چاپ هفتم ،تهران:امیرکبیر
• ................. (1382)،ارسطو وفن شعر ،تهران: امیر کبیر
• صفا،ذبیح الله،(1381)،تاریخ ادبیات در ایران،تهران: انتشارات امیرکبیر
• .............. ،1369،تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی از اواخر قرن هشتم تا اوایل قرن دهم، ،تهران: فردوس
• خواجوی کرمانی،محمودبن علی،(1350) ،گل ونوروز،به اهتمام و کوشش کمال عینی،تهران :انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
• .............(1350)همای وهمایون،به کوشش کمال عینی،تهران :انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
• ...............(1370)،خمسۀ خواجو،تصحیح سعید نیازکرمانی،کرمان :دانشگاه شهید باهنر کرمان،نشر:مهر وماه
• .......(1374)،دیوان خواجوی کرمانی، تصحیح احمد سهیلی خوانساری،تهران پاژنگ
• ..........1386،سام‌نامه،تصحیح دکتر میترامهرآبادی،تهران:انتشارات دنیای کتاب .
• .............(1387)،روضه الانوارمقدمه،تصحیح دکترمحمودعابدی،تهران:میراث مکتوب
• ................، (1391)، دیوان اشعار، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، ،تهران :سنایی.
• ............... (1399)، رسائل خواجو تصحیح محمد شادروی منش، محمود عابدی ،تهران :موسسۀ پژوهشی میراث مکتوب.
• نظمی تبریزی،علی،(1378)،تذکره الشعرای منظوم ومنثور،چاپ سوم.
• میرصادقی،میمنت،(1376)،واژه نامه هنر شاعری،چاپ دوم، تهران ، کتاب مهناز
• موتمن،زین العابدین، (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: زرین
• ولک،رنه وآوستن وارن، (1382)، نظریۀ ادبیات، مترجم ضیائ موحد و پرویز مهاجر، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی